Historia

Kompleks budynków przy ulicy Nowej 2 w Czempiniu ma ponad 100-letnią historię. Niegdyś znajdowały się tu prężnie działające zakłady przemysłowe Antoniego Jezierskiego, zwanego Czempińskim Cegielskim. Jednak pomimo, że Tlenownia mocno wrosła w historię Czempinia, sam fakt jej założenia na naszych ziemiach był poniekąd dziełem przypadku.

Pewnego dnia zrobił szwagier Samulski mojemu ojcu propozycję, aby dla mnie nabył przedsiębiorstwo mechaniczne w mieście Buk. Wybraliśmy się tam 1 października 1906 r. lecz położenie, budynki i warsztat nam nie odpowiadał. W drodze powrotnej spotkaliśmy jadącego z Berlina znajomego dostawcę, który nam zwrócił uwagę na powiat kościański, a szczególnie na miejscowość Czempiń, zupełnie przy torze kolejowym położoną, a wiec zamiast do domu wybraliśmy się do nieznanego Czempinia. Wychodząc z dworca kolejowego spostrzegłem leżącą podkowę końską i śrubę, mówię do ojca, że to dobry omen. Przy wejściu do miasta znajdowały się zabudowania, a w oknie kartka „Werkschtau zu wermiten”- warsztat do wynajęcia. Weszliśmy na podwórze, na spotkanie wyszedł starszy pan nieco sparaliżowany, niejaki Dorthold Schneider, Niemiec i jak w rozmowie się wykazało znajomy ojca mego jeszcze z pobytu w Ameryce. Dogadanie jak chłopi mówią było szybkie. W międzyczasie poszedłem do ówczesnego proboszcza, późniejszego infułata, księdza Kiełczewskiego, po informacje. Po dwugodzinnym pobycie wyjeżdżając kupiliśmy realność położoną przy ul. Szerokiej nr 11 (obecnie ul. Nowa – przyp. red.) z terenem na którym później pobudowaliśmy przedsiębiorstwo przemysłowe – tak opisywał swe pierwsze kroki gospodarcze stawiane w Czempiniu Antoni Jezierski. 

Od 1907 r. zaczął funkcjonować Zakład Mechaniczny. Przedsiębiorstwo założone przez Antoniego zajmowało się początkowo głównie produkcją i naprawą maszyn rolniczych i urządzeń przemysłowych. Jezierski budował maszyny rolnicze, urządzenia sanitarne i centralnego ogrzewania oraz pługi parowe, które rekwirowane były w późniejszych czasach i wykorzystywane na frontach wojennych. W 1913 r. z Dezyderym Chłapowskim zakupił zestaw pługów parowych, którym świadczył usługi ludności. 

Gdy przemysł w Wielkopolsce, zaczynał się dopiero rozwijać Antoni Jezierski po konsultacji ze szwagrem Sewerynem Samulskim* oraz bratem Władysławem Jezierskim, w roku 1921, założył fabrykę tlenu. Od nazwisk założycieli nazwano ją „SAWJA”. 

W 1924 r. Jezierski wybudował nowoczesny młyn zbożowy o przerobie 10 ton na dobę, pod nazwą „Nowi-na”. W okresie międzywojennym w kraju sprzęt spawalniczy wykonywała tylko jedna fabryka, z kapitałem francuskim tj. Spółka Akcyjna „Perun” Warszawa. Od roku 1930 konkurencją, jedyną w kraju, stały się zakłady Antoniego Jezierskiego, które zaczęły produkować: wytwornice, palniki i reduktory. Ostatnim opatentowanym towarem był aparat „WIGOR” do wytwarzania kwasowęglowych, tlenowych i powietrznych kąpieli, przeznaczone zarówno do użytku domowego, ale przede wszystkim do zdrojowisk, lecznic i pensjonatów. Na temat właściwości zdrowotnych tychże kąpieli Antoni Jezierski pisał w tytule „Kąpiele gazowe” wskazując na ich dobroczynny wpływ na zdrowie dzięki bezpośredniemu wchłanianiu tlenu przez powierzchnię skórę, co odciążało cały obieg krwionośny. Zabiegi te są stosowane do dnia dzisiejszego w szpitalach i uzdrowiskach. 

Prężne funkcjonowanie zakładów przerwał wybuch II wojny światowej. Po jej zakończeniu przedsiębiorstwa kierowane przez Jezierskiego wznowiły działalność, ale już w 1951 roku zostały upaństwowione. Na ich bazie powstała Chemiczna Spółdzielnia Pracy „Tlen”. Zakłady funkcjonowały do wczesnych lat 90-tych, kiedy to wyeksploatowany gmach porzucono. W roku 2017 Gmina Czempiń wykupiła zdegradowany kompleks budynków.

7 sierpnia 2020 roku odbyła się uroczystość podpisania aktu erekcyjnego i wmurowania  kamienia węgielnego pod budowę Centrum Aktywizacji Społecznej Tlenownia. Akt Erekcyjny podpisany został przez Burmistrza Gminy Czempiń Konrada Malickiego, Przewodniczącego Rady Miejskiej w Czempiniu Macieja Głochowiaka, Zastępcę Burmistrza Gminy Czempiń Andrzeja Sochę, a także Konrada Wośka i Piotra Gierę, którzy reprezentowali firmę odpowiedzialną za realizację inwestycji. Wraz z Aktem Erekcyjnym w tubie dla pamięci przyszłych pokoleń umieszczono monety, gadżety gminne, pendrive z filmem o gminie, z filmem o koronawirusie i fotografiami. Ponadto w tubie znalazła się mapa, ostatni numer miesięcznika Puls Czempinia, zdjęcia Rady Miejskiej, zdjęcia Czempinia, TLENOWNIA na fotografii historycznej i w stanie obecnym (szczegóły tutaj).

W wyniku kompleksowej rewitalizacji, w 2021 roku, na terenie zakładów poprzemysłowych Antoniego Jezierskiego, powstało Centrum Aktywizacji Społecznej TLENOWNIA. Niech się piszą nowe rozdziały historii… 

Zapewne Antoni Jezierski – niepisany, ale oczywisty patron tego miejsca - byłby dumny z faktu, że gmach TLENOWNI znowu służy społeczności Gminy Czempiń. 

Jeśli poszukujecie Państwo miejsc, gdzie bogata przeszłość harmonijnie przeplata się z interesującą rzeczywistością, zapraszamy do Czempinia.

* Seweryn Samulski od 1913 r. kierował fabryką H. Cegielski Towarzystwo Akcyjne w Poznaniu; kierował nim przez 22 lata powiększając fabrykę z 800 pracowników do 8500; był inicjatorem Powszechnej Wystawy Krajowej w 1929 r. w Poznaniu oraz „Targów Poznańskich”